Sempena Hari Bapa 2023, kami ingin mengulas berkenaan isu nafkah pada masa kini yang membawa peratusan paling besar di Mahkamah-mahkamah Syariah di Malaysia.
Sebagai contoh, di Negeri Sembilan sahaja, 70 peratus kes yang telah difailkan adalah berkenaan kes tuntutan nafkah yang tertunggak.
Isu berkenaan nafkah ini tidak boleh dipandang remeh kerana berdasarkan sebuah hadis, nafkah ini bukan sahaja tanggungjawab dan kewajipan bagi suami, malah ia turut menjadi sedekah kepada isteri dan anak serta merupakan pahala untuk para ayah.
Daripada Abu Hurairah RA, bahawa Nabi SAW bersabda yang bermaksud:
“Dan dinar (harta) yang kamu belanjakan di jalan Allah dan dinar yang kamu berikan kepada hamba (untuk membebaskan) dan dinar yang kamu sedekahkan kepada orang miskin serta dinar yang kamu sedekahkan kepada keluargamu. Maka yang paling besar ganjaran pahalanya adalah yang kamu sedekahkan kepada keluargamu.” (HR Muslim, No. 995)
Imam al-Nawawi berkata bahawa memberi sedekah kepada ahli keluarga adalah lebih afdal (lebih baik) berbanding memberi kepada orang asing (yang tidak mempunyai pertalian keluarga) jika mereka (ahli keluarga) berhajat kepadanya.
Tambahan pula, ahli keluarga perlu diraikan hak mereka berdasarkan pertalian silaturahim walaupun pertalian tersebut jauh.
Ini kerana, Nabi SAW memerintahkan kepada Abu Talhah r.a. untuk memberikan sedekah kepada ahli keluarganya, maka beliau memberikannya kepada Ubay bin Ka’ab dan Hassan bin Thabit. Kedua-dua sahabat ini berhimpun pada nasab datuk yang ketujuh.
Hadd al-Kifayah (Had Kecukupan)
Kadar nafkah itu hendaklah diberi dengan cukup (kifayah) dan baik (ma’ruf). Kadar kifayah dan ma’ruf itu berdasarkan kepada kemampuan si suami dan bapa untuk menanggungnya.
Firman Allah SWT dalam Surah al-Talaq ayat 7 yang bermaksud:
“Hendaklah orang yang mempunyai keluasan memberi nafkah menurut kemampuannya, dan orang yang terbatas rezekinya, hendaklah memberi nafkah daripada harta yang diberikan Allah kepadanya. Allah tidak membebani kepada seseorang melainkan (sesuai) dengan apa yang diberikan Allah kepadanya. Allah kelak akan memberikan kelapangan setelah kesempitan.”
Namun begitu, Seksyen 61 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Negeri Selangor) 2003 (EUUKIS) memperuntukkan bahawa kadar keperluan lebih diutamakan berbanding keupayaan, malah taraf status sosial isteri juga perlu diambil kira dalam menentukan kadar nafkah.
Jika seorang bapa itu tidak mampu, maka waris sebelah bapa harus menyediakan nafkah tersebut, yang mana nafkah umum adalah sehingga anak tersebut mencapai umur 18 tahun atau sehingga anak tersebut selesai pengajiannya pada peringkat pengajian tinggi iaitu ijazah, diploma, sijil dan sebagainya.
Amalan Mahkamah Syariah
Mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa untuk memutuskan kadar nafkah setinggi RM1,500 untuk seorang anak, malah lebih daripada itu.
Seorang isteri boleh meletakkan terma-terma nafkah yang difikirkan sesuai, yang mana isteri boleh memohon nafkah mengikut bila-bila masa yang diperlukan (“as and when”).
Namun pada masa yang sama, mahkamah tidak boleh membenarkan sebarang tuntutan yang mengandungi terma-terma yang melampaui batas (“abusive terms”).
Pelaksanaan Nafkah di Mahkamah Syariah
Seksyen 161 Akta Tatacara Mal Mahkamah Syariah (Wilayah-Wilayah Persekutuan) 1998 memperuntukkan berkenaan hiwalah.
Pelaksanaan hiwalah boleh menjadi sebagai salah satu cara penyelesaian terhadap masalah pengabaian nafkah oleh bekas suami terhadap keluarganya.
Hiwalah merujuk kepada proses pemindahan wang melalui akaun bank atau institusi kewangan bekas suami atau bapa yang culas dalam pemberian nafkah oleh pihak Mahkamah Syariah untuk digunakan bagi melunaskan tuntutan nafkahnya.
Hal ini bagi memastikan hak nafkah dan mut’ah bekas isteri serta anak-anak tidak diabaikan oleh seorang bekas suami atau bapa.
Praktis Negara Luar
Di Mesir, duit denda saman kereta boleh dimasukkan ke dalam tabung dan boleh digunakan untuk ibu tunggal.
Manakala, di New Zealand, jika si bapa tidak membayar nafkah, terdapat akta khusus di bawah akta cukai pendapatan dan akta nafkah anak yang menyediakan tabung di bawah cukai pendapatan, dan apa-apa denda akan diletakkan bawah tabung ini.
Di Maghribi pula, semasa zaman Parti Wathaniyah memerintah, terdapat ‘sunduq al-a’ilah’, yang mana jika terdapat sebarang denda, ia akan dimasukkan ke dalam bank, dan pihak bank akan uruskan untuk ibu tunggal sebanyak USD300 sebulan.
Di Australia, terdapat konsep pembahagian pembayaran nafkah anak sebanyak 50/50 antara ibu dan bapa, namun hal ini telah menjadi suatu halangan atau “setback” kepada para ibu.
Hal ini kerana para ibu lebih sukar untuk mendapatkan kerja, dan jika si ibu yang menjaga anak, beliau perlu mengupah pengasuh apabila keluar bekerja. Hal ini menunjukkan konsep nafkah dalam Islam adalah jauh lebih murni.
Penambahbaikan Sistem Perundangan
Di Malaysia, terdapat peruntukan-peruntukan dan undang-undang berkenaan nafkah, namun tiada mekanisme untuk melaksanakan undang-undang tersebut dengan baik. Maka, isu nafkah ini tidak dilihat selesai lagi di Malaysia.
Pihak Universiti Islam Antarabanga Malaysia (UIAM) telah mencadangkan untuk melaksanakan Tabung Simpanan Keluarga, yang mana tabung ini berperanan untuk membantu keluarga bagi perbelanjaan mendesak.
Hal ini kerana kecuaian boleh berlaku pada bila-bila masa, sama ada semasa perkahwinan, selepas perceraian mahupun selepas kematian suami atau isteri.
Di mahkamah sivil contohnya, mahkamah boleh memerintahkan isteri untuk membayar nafkah jika suami tidak berkeupayaan (“incapacitated”). Namun, dalam kebanyakan kes, isu nafkah ini bukan berpunca kerana suami tiada pendapatan, tetapi kerana suami mengabaikan nafkah.
Justeru, para bapa diseru untuk tetap tabah dalam mengharungi inflasi dan kelembapan ekonomi dunia akibat kesan pasca-PKP dan peperangan di Russia-Ukraine yang masih terasa sehingga kini.
Semoga Allah memberikan ganjaran yang besar kepada para bapa yang tetap berusaha sedaya mungkin untuk menyediakan keperluan terbaik untuk anak dan isteri.
Selamat Hari Bapa 2023.
Zulsyahmi Husaini Kamarulzaman
Peguambela & Peguamcara, Peguam Syarie
AJK Advokasi & Polisi Wanita IKRAM
