Istilah ‘good governance’ iaitu tadbir urus yang baik semakin kerap diguna pakai. Ia berlawanan dengan tadbir urus yang buruk iaitu salah satu daripada punca segala kejahatan yang terjadi.
Konsep tadbir urus bukanlah sesuatu yang baharu. Ia boleh dianggap sama seperti atau setua tamadun manusia itu sendiri, melalui proses membuat keputusan dan keputusan mana yang akan dilaksanakan (atau tidak dilaksanakan).
Tadbir urus boleh digunakan dalam beberapa konteks seperti kepemimpinan negara, korporat, antarabangsa mahupun sektor-sektor lainnya.
Memandangkan tadbir urus adalah proses membuat keputusan atau proses yang membuat keputusan dilaksanakan, analisisnya memfokuskan kepada watak formal dan tidak formal yang terlibat dalam membuat keputusan serta melaksanakan keputusan yang dibuat.
Kerajaan adalah salah satu institusi dalam tadbir urus. Semua institusi selain kerajaan dikumpulkan bersama sebagai sebahagian daripada masyarakat sivil.
Ulama fiqh kontemporari, Syeikh Dr Muhammad Naim Yasin, dalam Muzakkirah Siasah Syar’iyyah berkata:
“Siasah syar’iyyah (mentadbir sesuatu perkara dengan baik) membawa maksud pengurusan seorang pemimpin yang adil terhadap urusan-urusan yang dikongsi bersama oleh semua rakyat sejajar dengan kehendak-kehendak syariah.”
Ringkasnya, ia seharusnya sesebuah negara yang menyantuni seluruh rakyatnya, membangunkan mereka menerusi sistem pendidikan yang holistik dan bersepadu serta mengembangkan seluruh potensi dan bakat mereka ke arah pembangunan kemahiran, kepakaran, ketrampilan dan keupayaan-keupayaan baru secara berterusan agar dapat melibatkan diri bersama-sama membangunkan negara yang lebih baik.
Selain itu, ia harus mampu berkembang maju dengan cepat, mampu bersaing di peringkat antarabangsa dalam relung-relung kegiatan yang strategik, mandiri dan berdikari, memacu pengembangan teknologi-teknologi baru yang bersifat damai serta mengkhidmati umat manusia dan dunia sejagat.
Menambah sifat normatif
Tadbir urus merujuk kepada proses pentadbiran, institusi dan amalan yang melaluinya hal-hal yang menjadi perhatian bersama diputuskan serta dikawal selia. Tadbir urus yang baik menambah sifat normatif atau penilaian kepada proses pemerintahan.
Dari perspektif hak asasi manusia, ia merujuk kepada proses institusi awam menjalankan hal ehwal, mengurus sumber awam dan menjamin realisasi hak asasi manusia.
Walaupun tiada definisi tadbir urus yang baik yang dipersetujui di peringkat antarabangsa secara khususnya, ia mungkin merangkumi topik-topik berikut.
Antaranya penghormatan penuh terhadap hak asasi manusia, kedaulatan undang-undang, penyertaan berkesan, perkongsian pelbagai faktor, pluralisme politik, institusi yang telus dan bertanggungjawab, sektor awam yang cekap dan berkesan, legitimasi, akses kepada pengetahuan, maklumat dan pendidikan, pemerkasaan politik rakyat, ekuiti, kemampanan, nilai yang memupuk tanggungjawab, perpaduan dan juga toleransi.
Ringkasnya, tadbir urus yang baik berkaitan dengan proses dan hasil politik dan institusi yang perlu untuk mencapai matlamat pentadbiran. Ujian sebenar tadbir urus yang baik ialah sejauh mana ia memenuhi janji hak asasi manusia yang merangkumi hak sivil, budaya, ekonomi, politik dan sosial.
Ciri utama tadbir urus yang baik
Tadbir urus yang baik mempunyai lapan ciri iaitu penyertaan, peraturan perundangan, ketelusan, responsif, berorientasikan konsensus, ekuiti dan keterangkuman, keberkesanan dan kecekapan serta akauntabiliti.
Dengan mengaplikasikan ciri-ciri ini, ia memberi jaminan bahawa rasuah dapat diminimumkan, pandangan minoriti diambil kira dan suara yang paling lemah dalam masyarakat didengari dalam membuat keputusan. Ia juga responsif terhadap keperluan masyarakat pada masa kini dan masa hadapan.
1. Penyertaan
Penyertaan lelaki dan wanita adalah asas utama tadbir urus yang baik. Penyertaan boleh dikaitkan sama ada secara langsung atau melalui institusi perantaraan yang sah atau melalui wakil rakyat.
Penting untuk menunjukkan bahawa demokrasi perwakilan tidak semestinya bermakna kebimbangan daripada golongan yang paling terdedah dalam masyarakat akan diambil menjadi pertimbangan dalam membuat keputusan.
Selain itu, penyertaan perlu dimaklumkan dan secara tersusun yang dikumpulkan melalui dapatan data.
2. Peraturan perundangan
Tadbir urus yang baik memerlukan undang-undang yang adil sebagai rangka kerja yang dikuatkuasakan secara saksama.
Ia juga memerlukan perlindungan penuh terhadap hak asasi manusia, khususnya untuk golongan minoriti, yang tidak memihak kepada penguatkuasaan undang-undang semata-mata, memerlukan badan kehakiman yang bebas dan tidak berat sebelah serta tidak boleh rosak.
3. Ketelusan
Ketelusan bermaksud keputusan yang diambil dan penguatkuasaannya dilakukan dengan cara yang mengikut peraturan serta undang-undang.
Ia juga bermakna maklumat itu tersedia secara bebas dan boleh diakses secara langsung kepada mereka yang terkait dengan keputusan tersebut.
4. Responsif
Tadbir urus yang baik memerlukan institusi yang responsif yang dapat memberi perkhidmatan kepada semua pihak yang berkepentingan dalam jangka masa munasabah.
5. Berorientasikan konsensus
Tadbir urus yang baik memerlukan pengantaraan dan kepentingan yang berbeza dalam masyarakat bagi mencapai kata sepakat mengenai perkara yang terbaik untuk kepentingan keseluruhan komuniti serta bagaimana hal ini boleh dicapai.
Ia juga memerlukan jangka masa yang lama dan panjang serta perspektif tentang apa yang diperlukan pembangunan insan yang mampan dan bagaimana untuk mencapai matlamat pembangunan tersebut.
Ia hanya boleh terhasil daripada pemahaman tentang konteks sejarah, budaya dan sosial masyarakat atau masyarakat yang diberikan.
6. Ekuiti dan keterangkuman
Kesejahteraan masyarakat bergantung kepada sama ada semua ahlinya merasakan bahawa mereka mempunyai saham di dalamnya serta berasa tidak tersisih daripada arus perdana masyarakat.
Hal ini memerlukan semua kumpulan, terutamanya yang paling terdedah, mempunyai peluang untuk memperbaiki atau mengekalkan kesejahteraan mereka.
7. Keberkesanan dan kecekapan
Tadbir urus yang baik bermaksud proses dan institusi menghasilkan keputusan yang memenuhi keperluan masyarakat di samping menggunakan sebaik mungkin sumber yang ada.
Konsep kecekapan dalam konteks tadbir urus yang baik juga meliputi penggunaan lestari alam semula jadi sebagai sumber dan perlindungan terhadap persekitaran.
8. Akauntabiliti
Akauntabiliti adalah keperluan utama untuk kebaikan tadbir urus. Dalam hal ini, kedua-dua pihak sama ada institusi kerajaan mahupun sektor swasta atau pertubuhan masyarakat sivil mestilah bertanggungjawab kepada orang ramai.
Hal ini bergantung kepada keputusan atau tindakan yang diambil sama ada secara dalaman atau luaran dalam sesebuah organisasi atau institusi. Secara umumnya, sesebuah organisasi atau institusi bertanggungjawab kepada mereka akan dipengaruhi oleh keputusan atau tindakannya.
Tentunya akauntabiliti tidak boleh dikuatkuasakan tanpa ketelusan dan kedaulatan undang-undang.
Tadbir urus yang baik dan hak asasi manusia
Tadbir urus yang baik dan hak asasi manusia saling memperkuat antara satu sama lain. Piawaian dan prinsip hak asasi manusia menyediakan satu set nilai untuk membimbing sektor kerajaan, politik, sosial dan lain-lain dengan menyediakan satu set piawaian prestasi yang membolehkan mereka dipertanggungjawabkan.
Selain itu, prinsip hak asasi manusia memaklumkan kandungan usaha tadbir urus yang baik. Ia boleh memaklumkan pembangunan rangka kerja perundangan, dasar, program, peruntukan belanjawan dan langkah-langkah lain.
Sebaliknya, tanpa tadbir urus yang baik, hak asasi manusia tidak dapat dihormati dan dilindungi secara mampan.
Pelaksanaan hak asasi manusia bergantung kepada persekitaran yang kondusif dan membolehkan. Hal ini termasuk rangka kerja dan institusi perundangan yang sesuai serta proses politik, pengurusan dan pentadbiran yang bertanggungjawab untuk bertindak balas terhadap hak dan keperluan penduduk.
Empat bidang yang mempengaruhi
Hubungan antara tadbir urus yang baik dan hak asasi manusia boleh dikaitkan dengan empat bidang:
1. Institusi demokrasi
Apabila ia diterajui dengan nilai-nilai hak asasi manusia, pembaharuan tadbir urus yang baik bagi institusi demokrasi mewujudkan ruang untuk orang ramai mengambil bahagian dalam penggubalan dasar sama ada merumus melalui institusi formal atau perundingan tidak formal.
Ia juga mewujudkan mekanisme untuk kemasukan berbilang kumpulan sosial dalam proses membuat keputusan, terutamanya di peringkat tempatan. Akhir sekali, mereka mungkin menggalakkan masyarakat sivil dan masyarakat tempatan untuk turut serta menyatakan pendirian mereka mengenai isu-isu penting dalam masyarakat.
2. Perkhidmatan awam
Dalam bidang perkhidmatan negara kepada orang ramai, reformasi tadbir urus yang baik memajukan hak asasi manusia apabila mereka meningkatkan kapasiti negara untuk memenuhi tanggungjawabnya untuk menyediakan prasarana awam yang penting untuk perlindungan beberapa hak asasi manusia seperti hak untuk pendidikan, kesihatan dan makanan.
Inisiatif ini juga termasuk mekanisme akauntabiliti dan ketelusan, alat dasar yang sensitif budaya untuk memastikan perkhidmatan boleh diakses dan diterima oleh semua serta laluan untuk penyertaan awam dalam membuat keputusan.
3. Kedaulatan undang-undang
Apabila bercakap tentang kedaulatan undang-undang, inisiatif tadbir urus yang baik serta sensitif terhadap hak asasi manusia memperbaharui perundangan dan membantu institusi daripada sistem keseksaan hingga ke mahkamah dan parlimen untuk melaksanakan perundangan itu dengan lebih baik.
Inisiatif tadbir urus yang baik mungkin termasuk advokasi untuk pembaharuan undang-undang, peningkatan kesedaran awam tentang rangka kerja perundangan nasional dan antarabangsa dan pembinaan kapasiti atau pembaharuan institusi.
4. Antirasuah
Dalam memerangi rasuah, usaha tadbir urus yang baik bergantung kepada prinsip seperti akauntabiliti, ketelusan dan penyertaan untuk membentuk langkah pencegahan rasuah.
Inisiatif mungkin termasuk menubuhkan institusi seperti suruhanjaya antirasuah, mewujudkan mekanisme perkongsian maklumat, dan memantau penggunaan dana awam kerajaan dan pelaksanaan dasar.
Justeru, jelaslah bahawa tadbir urus yang baik sangat ideal serta sukar untuk dilakukan secara keseluruhannya.
Sangat sedikit negara dan masyarakat mengguna pakai ciri ini. Namun, untuk memastikan pembangunan insan yang mampan, tindakan ini perlu dilaksanakan dengan bersungguh-sungguh agar ciri ini menjadi realiti.
Atriza Umar
Pegawai Jabatan Pendidikan Masyarakat
Pertubuhan IKRAM Malaysia
