Sekolah Agama Swasta: 6 Cabaran Utama Pengurusan

Dalam tempoh dua dekad kebelakangan ini, pertumbuhan sekolah agama swasta di Malaysia meningkat secara signifikan seiring peningkatan permintaan masyarakat terhadap pendidikan yang menggabungkan kurikulum kebangsaan dengan pendidikan Islam yang lebih komprehensif. 

Namun, di sebalik perkembangan positif tersebut, sektor ini berhadapan cabaran pentadbiran yang semakin kompleks, terutama dari sudut pendaftaran, pengurusan sumber manusia, kelestarian kewangan dan keperluan pematuhan (compliance) yang semakin ketat. 

Artikel ini menghimpunkan analisis cabaran utama berdasarkan pengalaman lapangan serta disokong oleh dapatan kajian akademik dan laporan dasar pendidikan.

1. Ketidakseragaman Syarat Pendaftaran Mengikut Negeri

Salah satu isu asas dalam pembangunan sekolah agama swasta ialah ketiadaan standard nasional bagi proses pendaftaran. Jabatan Agama Islam Negeri (JAIN) mempunyai autonomi penuh dalam menguruskan pendaftaran sekolah agama swasta. Hal ini menyebabkan keperluan pendaftaran berbeza secara ketara antara negeri. 

Sebagai contoh, ada negeri mewajibkan sekolah agama swasta didaftarkan di bawah syarikat (Sdn. Bhd.). Ada pula negeri membenarkan penubuhan dengan sekadar 10 orang ahli jemaah pengurusan. 

Dalam beberapa tahun kebelakangan ini, syarat menjadi semakin ketat berikutan isu-isu keselamatan seperti bangunan tanpa Certificate of Fitness (CF), kes kebakaran dan operasi tanpa kelulusan pihak bomba (Jabatan Bomba dan Penyelamat Malaysia). Banyak negeri kini mewajibkan: 

1. Perakuan pemeriksaan bomba, 
2. Laporan keselamatan, dan
3. Pelan bangunan yang diluluskan PBT (Pihak Berkuasa Tempatan)

sebelum sijil pendaftaran dikeluarkan. 

Kajian oleh IDEAS (Institute for Democracy and Economic Affairs) pada tahun 2020 mendapati bahawa ketidakseragaman keperluan antara negeri menyebabkan banyak sekolah agama swasta menghadapi ketidakpastian pentadbiran yang mengganggu perancangan jangka panjang¹.

2. Kos Operasi Tidak Seragam tetapi Perlu Patuhi Piawaian Gaji

Setiap sekolah agama swasta beroperasi dalam situasi yang sangat berbeza. Faktor-faktor seperti: 

1. Lokasi sekolah (bandar vs luar bandar), 
2. Kadar sewa premis,
3. Kadar selenggara berkala,
4. Kadar utiliti, dan
5. Jumlah pelajar

mempengaruhi struktur kos secara signifikan. Namun begitu, semua sekolah swasta wajib mematuhi gaji minimum kebangsaan bagi guru dan kakitangan. 

Di samping itu, kadar bantuan per kapita (per capita grant) yang diberikan oleh kerajaan negeri kepada sekolah-sekolah agama adalah tidak sama. Ada negeri yang menyediakan bantuan tetap, ada yang bersyarat dan ada yang tidak menyediakan bantuan langsung. 

Kajian Universiti Malaya (2021) mendapati bahawa antara punca ketidaktentuan kewangan sekolah agama swasta ialah jurang besar antara yuran yang dibayar ibu bapa dengan kos sebenar operasi².

3. Pengurusan Kewangan: Antara Realiti dan Cabaran Kelestarian

Pengurusan kewangan merupakan cabaran paling kritikal dalam sekolah agama swasta. Antara isu utama yang sering berlaku ialah tiada audit tahunan yang konsisten, tiada unjuran kewangan 3-5 tahun dan sistem perakaunan manual sukar diaudit.

Kajian oleh UNICEF & UNESCO dalam School Financial Management Guidelines menyarankan agar institusi pendidikan swasta mengamalkan: 

1. Sistem perakaunan digital, 
2. Audit luar secara tahunan, 
3. Laporan kewangan separuh tahun, dan
4. Rancangan kewangan jangka sederhana dan panjang³. 

Namun, sebahagian besar sekolah agama swasta masih berada pada tahap asas dan bergantung pada seorang atau dua individu untuk mengurus keseluruhan aspek kewangan.

4. Solusi: Kepelbagaian Kepakaran dalam Lembaga Pengurusan

Sektor sekolah agama swasta sering dipimpin oleh individu daripada latar belakang pendidikan semata-mata. Walau bagaimanapun, pengurusan sekolah moden memerlukan kepelbagaian kepakaran. Sebuah sekolah swasta yang mapan lazimnya mempunyai gabungan ahli lembaga atau jemaah pengurusan daripada bidang-bidang yang berikut: 

1. pendidikan, 
2. perakaunan dan kewangan, 
3. undang-undang, 
4. kejuruteraan atau keselamatan bangunan, 
5. sumber manusia, dan 
6. keusahawanan. 

Pakar pengurusan pendidikan, Dr. Ahmad Sunawari (UKM), pernah menegaskan bahawa sekolah agama swasta perlu dilihat sebagai “institusi pendidikan yang memerlukan tatakelola korporat, bukan sekadar pengurusan sekolah tradisional.”⁴

5. Menjana Pendapatan Pelbagai Sumber: Keperluan Bukan Pilihan

Kelestarian kewangan sekolah swasta bukan hanya bergantung pada yuran. Amalan terbaik menunjukkan bahawa sekolah agama swasta yang berjaya biasanya mempunyai pelbagai aliran pendapatan (mixed funding streams). 

Antaranya: 

1. Kelas tambahan berbayar (akademik atau al-Quran). 
2. Program pemulihan bagi murid yang memerlukan sokongan. 
3. Sewaan fasiliti (dewan, bilik mesyuarat, padang, makmal). 
4. Program cuti sekolah (STEM, tahfiz, karakter). 
5. Kerjasama dengan NGO atau syarikat swasta. 
6. PIBG yang berdaya saing dalam aktiviti penjanaan dana. 

Laporan ISEAS – Yusof Ishak Institute (2022) menegaskan bahawa sekolah agama swasta yang bergantung pada yuran semata-mata lebih terdedah kepada risiko kegagalan operasi⁵.

6. Kepelbagaian Pelajar Antarabangsa sebagai Nilai Tambah Pendidikan

Satu fenomena menarik dalam sektor sekolah agama swasta di Malaysia ialah peningkatan jumlah anak-anak pekerja asing dari Indonesia, Filipina, Thailand, Afrika dan Timur Tengah. Hal ini mewujudkan persekitaran pembelajaran yang lebih kosmopolitan, interaksi budaya yang sihat, kemahiran sosial yang lebih luas untuk murid tempatan dan imej sekolah yang lebih inklusif. 

Menurut laporan World Bank 2019, sekolah swasta yang menerima pelajar antarabangsa cenderung mempunyai prestasi pengurusan lebih stabil kerana aliran pendaftaran lebih konsisten⁶. 

Kesimpulan 

Pengurusan sekolah agama swasta di Malaysia sedang melalui proses transformasi penting. Walaupun berdepan pelbagai cabaran – daripada keperluan pendaftaran sehingga kepada kelestarian kewangan – sektor ini mempunyai potensi besar untuk terus berkembang sebagai penyumbang utama kepada pendidikan Islam berkualiti. 

Dengan tatakelola yang profesional, pelan strategik kewangan yang terancang, kepimpinan pengurusan pelbagai disiplin dan inovasi dalam penjanaan dana, sekolah agama swasta bukan sahaja mampu bertahan, tetapi juga muncul sebagai institusi pendidikan Islam yang berprestij dan berdaya saing dalam ekosistem pendidikan moden. 

Saharuddin Yusoff
YDP IKRAM Kawasan Manjung
Board of Director, Akademi Pendidikan Al-Hidayah Manjung
Ahli Lembaga Pengurusan Sekolah Rendah & Menengah Al-Hidayah Manjung 

Rujukan 

1. IDEAS (2020). Islamic Education in Malaysia: Trends and Policy Implications.
2. Universiti Malaya (2021). Kajian Impak Kos Operasi Sekolah Swasta Agama di Malaysia.
3. UNICEF & UNESCO (2018). School Financial Management Guidelines.
4. Ahmad Sunawari Long (2017). “Tadbir Urus Pendidikan Islam,” UKM Press. 
5. ISEAS-Yusof Ishak Institute (2022). Trends in Islamic Schooling in Southeast Asia.
6. World Bank (2019). Private Sector Education: Southeast Asia Regional Report.